TİHEK ve KDK Stratejik ve Etkili Başvuru Çalıştayı

TİHEK ve KDK Stratejik ve Etkili Başvuru Çalıştayı

Avrupa Birliği 2023 Türkiye Raporu’nun en temel bulgusu “Türkiye’deki demokratik gerilemenin devam etmesi ve demokratik kurumların işleyişindeki ciddi eksikliklerdi”. EİM olarak faaliyete başladığımız 2022 yılından bu yana Türkiye’de insan haklarının gelişmesinde ve ayrımcılıkla mücadelede etkili rol oynaması beklenen Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nu (TİHEK) izliyor, işleyişindeki eksiklikleri tespit ediyor ve bu eksiklerin giderilmesi için savunuculuk faaliyetleri yürütüyoruz.

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK) gibi Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının en temel görevi kendilerine gelen her türlü ayrımcı muameleye ilişkin yapılan kişisel ve kurumsal başvuruları kabul etmeleri, bu başvuruları sadece ulusal mevzuata göre değil uluslararası insan hakları normlarına uygun olarak değerlendirmeleridir. Aynı zamanda, ülkedeki ayrımcı pratikleri ve hak ihlallerini yakından takip ederek ilgili kurum ve kuruluşlara tavsiyelerde bulunmaları ve ihlalleri ortadan kaldıracak belgeler üretilmeleri de görev tanımı kapsamındadır. Ancak her iki kurumun da bu konularda Paris İlkelerinin gerisinde kaldığı aşikar.

Örneğin, TİHEK 2022 yılında kendisine yapılan başvuruların 791’ini incelemiş; bu kararların 42’sine (%5,3) “ihlal”, 92’sine (%11,6) “ihlal olmadığına dair”, sekizine “uzlaşma”, 621’ine (%78,5) “kabul edilemezlik”, 28’ine (%3,5) ise “karar verilmesine yer olmadığına dair” karar vermiş. Oldukça orantısız, aynı zamanda ilginç olan bu veriler, ayrımcılığın bu kadar yaygın olarak yaşandığı bir ülkede bizi iki temel sonuca götürüyor; (1) Türkiye ’de ayrımcılık temellerinin çok iyi bilinmemesi nedeni ile etkili başvuruların yapılamadığı, (2) TİHEK ’in karar verme aşamasında uluslararası normlara uygun yeterli ve etkili soruşturma yapmadığı…

Yukarıda bahsettiğimiz iki temel sorundan yola çıkarak hazırladığımız “Ulusal İnsan Hakları Kurumlarına Etkili/ Stratejik Başvuru Eğitimin” ilkini 5-6 Ocak 2024 tarihinde Ankara’da gerçekleştirdik. Eğitim dört ana başlıktan oluştu; (1) Stratejik ve Etkili Başvuru Nedir? (2) TİHEK ve KDK arasındaki yapısal Benzerlikler ve Farklar Nelerdir? (3) Ayrımcılık Barometresi (4) Stratejik Başvuru Yazım Çalışmaları.

Eğitime, Ayrımcılığa Karşı Hibe Programından yararlanan altı sivil toplum örgütü (Açık Alan Derneği, Denizli Otizm Derneği, Engelsiz Bileşenler Federasyonu, Özgür Renkler Derneği, Pirsultan Abdal Derneği Antalya Şubesi, Romani Godi Derneği),  temsilcileri ile  birlikte çalıştıkları baroları temsil eden avukatlar katıldı. Eğitimin uzmanları ise Atılım Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Dilşad Çiğdem Sever ve Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi’nden Ulaş Karan’dı. Her iki eğitmenimizin 2020 yılında birlikte yazdıkları “ Bir İnsan Hakları Mekanizması Olarak Ulusal İnsan Hakları Kurumları – Kamu Denetçiliği Kurumu ve Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Örneği ” başlıklı kaynak ise bu alandaki tek referans olma özelliğini hala sürdürüyor.

Eğitime katılan 22 kişinin %87’si daha önce bu konuda eğitim almadığını, %80’si ise daha önce TİHEK veya KDK’ya başvuru yapmadığını belirtmiş, %40 kendilerini başvuru yapma konusunda yetersiz gördüklerini diğer %40’ı ise kısmen yeterli gördüğünü ifade etmiştir. Eğitim sonunda yapılan değerlendirmeye katılanların tamamı eğitim içeriğini ve eğitmenleri oldukça yeterli bulduklarını, bu konuda bilgi ve farkındalık düzeylerindeki artıştan da oldukça memnun kaldıklarını belirtmişlerdir.

Katılımcıların eğitime katılmalarındaki temel motivasyon ise hedef grubundaki kişilerin karşılaştıkları ayrımcılık nedenleri ile çok fazla yıpranmadan mücadele etmelerini sağlamaktır. Uzun yargılama süreçleri düşünüldüğünde, katılımcıların %60’nın TİHEK ve KDK’e yapılacak olan başvurunun “etkili olacağını”, %40’nın ise “kısmen etkili olabileceğini” düşündüğü görülmüştür.

“Eğitim, TİHEK VE KDK başvurularındaki çekincelere başka bir bakış açısıyla bakmamı sağladı. Eğitimcilerimizin yıllardır bu başvuruları yapması ve kurumları tanıması cok önemliydi”.

Yüz yüze eğitimi takiben, sivil toplum örgütleri kendi seçtikleri konuları kapsayan başvuruları EİM ekibi ve eğitmenlerle paylaşacak ve bu başvuruların eğitmenler tarafından değerlendirilmesi ise Ocak ayının sonunda  çevrimiçi olarak yapılacaktır. Eğitim konuya ilgi duyan farklı sivil toplum örgütü temsilcileri ve avukatların katılımı  için 2024 yılında yeniden düzenlenecektir.