Seçim Sürecinde Ulusal İnsan Hakları Kurumu olarak TİHEK ’in Rolü
Yurttaşların ülke yönetimine tek katılım yolunun seçimlerde oy vermek olduğu, demokratik katılım mekanizmalarının kısıtlı olduğu Türkiye gibi ülkelerde seçimlerin adil ve şeffaf koşullarda gerçekleşmesi büyük bir önem kazanıyor. Özellikle Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının seçim sürecinde aktif rol oynaması, uluslararası ve ulusal bağımsız seçim gözlemcilerinin süreci takip edebilmesi seçim atmosferinin olumlu yönde şekillenmesinde büyük önem taşıyor.
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na (TİHEK) 2023 Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimlerinde, tüm yurttaşların seçme ve seçilme hakkına eşit erişimini sağlamak ve seçimlerin adil ve şeffaf bir şekilde yürümesi için önemli bir görev düşüyordu. Misyonu insan haklarını korumak ve geliştirmek, kişilerin eşit muamele görme hakkını güvence altına almak olan TİHEK kendisinden beklenen bu görevi yerine getirmek konusunda maalesef yetersiz kaldı.
TİHEK, 2023 Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimlerinde, Neler Yapabilirdi? Neler yapmadı!
- Uluslararası insan hakları standartlarını yerel bağlamda hayata geçirmek için uluslararası düzenlemeler ışığında bir ihtiyaç haritası ortaya koyarak bu ihtiyaçlara çözüm önerileri sunabilir ve seçim süreçlerinin dost bir atmosferde geçmesini sağlamaya yönelik adımlara öncülük edebilirdi.
- Baro temsilcileri, basın mensupları, bağımsız seçim gözlemcileri, insan hakları savunucuları ve sivil toplum örgütleri temsilcileriyle toplantılar yaparak fikir alışverişinde bulunması ve birlikte bir gözlemci heyet kurulması, seçimin yapıldığı il ve ilçelerde seçimi insan hakları açısından bu heyetle gözlemleyerek aktif bir rol oynayabilirdi.
- TİHEK, seçim süreçlerinden siyasi parti adaylarına ve çalışmalara katılanlara yönelik bir çerçeve kurallar oluşturabilir, kamuoyuyla paylaşabilir ve bu kuralların görünür kılınmasına yönelik çalışmalar yürütebilirdi.
- Seçim sürecinde mitingler de dahil olmak üzere medyaya yansıyan ve nefret söylemi içeren pek çok seçim çalışmasına tanık olduk. TİHEK, siyasi parti adayının ve çalışma yürütenlerin nefret söylemi içeren söylemlerine karşı açıklama yapabilir, bu konuda önlem alınması için girişimlerde bulunabilirdi. Bu süreçte yaptığı tek açıklama 21.05.2023 tarihinde “göçmen ve mültecilere” yönelik artan nefret söylemine ilişkin duyulan endişeye dair olmuş, LGBT+ aday ve seçmenlere yönelik kullanılan nefret söylemi başta olmak üzere farklı azınlık gruplarına yönelik ayrımcı söylemleri görmezden gelmiştir.
- Dezavantajlı gruplar için seçme ve seçilme hakkının erişilebilir olması ve bu hakların etkin kullanımlarını sağlamak adına dezavantajlı gruplardan çıkan adaylar ve seçmenler ile toplantılar düzenleyebilir, onların karşılaştığı zorlukları analiz edebilir, süreçleri gözlemleyebilir ve değerlendirmelerini kamuoyunu ile paylaşabilirdi.
- Özellikle seçimlerin ilk turunda görme engellilerin oy kullanması için Yüksek Seçim Kurulu tarafından tasarlanan şablonların braille alfabesinden yoksun bırakılması üzerine gizli oy kullanmasını mümkün kılmayan bu uygulamanın yarattığı hak ihlali ve ayrımcı durum karşısında acil tedbir üretilmesi için girişimde bulunabilir, Yüksek Seçim Kurulu’na karşı acil çağrı yapabilirdi.
- Cinsiyet, kimlik veya sosyal grup temelinde ayrımcılığı ortadan kaldırmak için özel çerçeve kurallar belirleyebilir, bu kuralları siyasi partilere iletebilir, siyasi partilerin ve seçim yönetimlerinin bu önlemlere uyumunu izleyebilir ve değerlendirebilirdi.
- Seçim yasalarında var olan düzenlemelerden kaynaklı doğrudan veya dolaylı ayrımcılık yaratan; seçmen kütüklerinin adrese dayalı kayıt sistemine göre oluşturulması nedeniyle evsizlerin oy kullanamaması, köy ve beldelerde seyyar sandık uygulamasının olmaması nedeniyle seçme hakkına erişemeyen yurttaşın yaşadığı ayrımcılıkla ilgili Yüksek Seçim Kurulu’na yapılması gereken düzenlemelere dair tavsiyelerde bulunabilirdi.
- Yurttaşa yönelik çok dilli bir bilgilendirme yapılmamasının yarattığı ayrımcılık hakkında Yüksek Seçim Kurulu’nu bilgilendirebilir, bu konuda tavsiyelerde bulunabilirdi.
- Seçim sürecinde seçmenlerin ve adayların hakları ihlal edildiğinde şikayette bulunabilmeleri için özel bir yardım hattı hizmeti oluşturabilir, olağan şikayet mekanizmasından ayrı bir şekilde seçim sürecine dair böyle bir hat kurulmasında bağımsız seçim gözlemcileri ile işbirliği kurarak ortaya çıkan ayrımcılık durumlarını ele almak için acil önlem mekanizması oluşturabilirdi.
2023 Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimlerinin öncesi ve seçim günü yaşanan ihlallere dair sessizliğini koruyan TİHEK, yaşanan tüm ihlallerin bir daha yaşanmaması adına, tüm süreçleri izleyen bağımsız örgütlerin elindeki verilerden faydalanarak yaşanan ihlalleri mevcut yasaların yeniden ele alınmasını içeren bir sürece dönüştürmelidir.
Herkes için eşit koşullarda ve erişilebilir bir seçme hakkı için TİHEK, bireyin siyasi iradesinin sandığa yansıyabilmesine katkı sunmalı ve seçim süreçlerinde aktif rol oynamalıdır.
Faydalanılan Kaynaklar:
1- ELECTION OBLIGATIONS AND STANDARDS – An Implementation Guide for National Human Rights Institutions
2- Monitoring Report of the House of Representative State Assembly Election 2017
